Sleutel voor bloeiende orchideeën van Nederland en België

Ontwerp: Jean Claessens

bouw van een orchideeënbloem (Fig. a)

klik op het blauwe nummer om naar de volgende keuze te gaan

plant zonder echte bladeren, alleen aan de voet  enkele schub- of schedevormige blaadjes (Fig. 1) 2

plant met groene bladeren ........................................................................................ (Fig. 2) 4

gehele plant (licht)bruin (Fig. 3) Neottia nidus-avis - Vogelnestje

gehele plant groenachtig wit of paars 3

gehele plant is groenachtig wit ........................................................ (Fig. 4) Corallorhiza trifida - Koraalwortel

gehele plant is paars (maar soms meer groen-paars) (alleen in België) (Fig. 5) Limodorum abortivum - Paarse aspergeorchis

plant met twee kleine of grote, meestal tegenoverstaande bladeren (schutbladachtige blaadjes aan de stengel niet meegerekend!) (Fig. 6) 5

plant met meer bladeren 11

plant met twee tegenoverstaande bladeren, niet op grondniveau ..........................................................................................(Fig. 7) 6

plant met twee tegenoverstaande bladeren op grondniveau (soms nog een derde kleiner blad gevormd; schutbladachtige stengelbladeren niet meegerekend) (Fig. 8) 7

bladeren groot, eirond (Fig. 9) Neottia ovata - Grote keverorchis

bladeren klein, afgerond driehoekig (Fig. 10) Neottia cordata - Kleine keverorchis

voet van de stengel knolvormig verdikt (Fig. 11) 8

voet van de stengel niet knolvormig verdikt 9

bloemen heel klein, lip wijst naar boven (Fig. 12) Hammarbya paludosa - Veenmosorchis

lip boogvormig, wijst naar beneden (Fig. 13) Liparis loeselii - Groenknolorchis

bladeren met ongelijke grootte, bloemen klein, geelgroen (Fig. 14) Herminium monorchis - Honingorchis

bladeren groot,beide even groot, bloemen groot en wit ......(Fig. 15) 10

helmhokjes van de bloem parallel, dicht bij elkaar staand, spoor aan het uiteinde rond (Fig. 16) Platanthera bifolia - Welriekende nachtorchis

helmhokjes van de bloem wijdbeens, aan de onderzijde ver uit elkaar staand, spoor aan het uiteinde afgeplat (Fig. 17) Platanthera chlorantha - Bergnachtorchis

bladeren in een liggend rozet of sterk rozetvormend (rozetvormend: er zijn enkele rozetvormende bladeren met daarnaast nog enkele opstaande bladeren; het bovenste blad is geheel rond de stengel gevouwen) (Fig. 18a) 12

bladeren verspreid langs de stengel, geen rozetvormende bladeren aan de stengelbasis en geen geheel rond de stengel gevouwen blad (soms zijn de onderste bladeren dichter opeengepakt, maar dan zijn altijd ook nog enkele echte, over de stengel verspreide stengelbladeren aanwezig) (Fig. 19) 28

bladeren in een sterk tegen de grond gedrukt rozet, stengel zonder bovenste stengelomvattend blad .............................................................................................................(Fig. 20) 13

bladeren vormen een rozet maar hebben daarnaast ook enkele basale, kleine tot grote schuin tot recht omhoogstaande bladeren; het bovenste blad is altijd stengelomvattend (Fig. 18) 14

bladeren netvormig geaderd, kort gesteeld, stengel verschijnt in het centrum van het rozet; bloemen klierachtig behaard (Fig. 21) Goodyera repens - Dennenorchis

bladeren donkergroen glanzend, stengel verschijnt naast het rozet, bloemen niet klierachtig behaard ..................................(Fig. 22) Spiranthes spiralis - Herfstschroeforchis

bloemen met een spoor (Fig. 23) 15

bloemen zonder spoor 24

roze bloem met twee langwerpige verhogingen (lijsten) aan de basis van de lip (Fig. 24) Anacamptis pyramidalis - Hondskruid

bloem zonder lijsten aan de lipbasis 16

spoor heel dun, draadvormig (Fig. 25) 17

spoor niet draadvormig 18

bladeren lijn-lancetvormig, 1-4 cm breed. Spoor is veel langer dan het vruchtbeginsel ...................................... .....................................................................................(Fig. 26) Gymnadenia conopsea - Grote muggenorchis

bladeren lijnvormig, 0,2-0,7 cm breed. Spoor is korter dan tot ongeveer even lang als het vruchtbeginsel (Fig. 27) Gymnadenia odoratissima - Welriekende muggenorchis (alleen in België)

middenlob van de lip lang, bandvormig, vaak gedraaid; bloem met een onaangename geur (Fig. 28) Himantoglossum hircinum - Bokkenorchis

middenlob korter, niet bandvormig 19

bloem zonder groene tot purperbruine nerven op en in de helm, zijdelingse sepalen omhooggericht (Fig. 29) Orchis mascula - Mannetjesorchis

bloem met groene nerven op de helm; sepalen en petalen vormen een gesloten helm (Fig. 31) Anacamptis morio - Harlekijn

zijlobben van de lip draaddun,als dunne armpjes en beentjes naar voren gebogen. Bloem bloeit van boven naar beneden (Fig. 30) Orchis simia - Aapjesorchis

zijlobben van de lip dikker 22

helm grijsroze (Fig. 32) Orchis militaris - Soldaatje

helm purperbruin 23

lip breed, vierlobbig met een klein puntig middenlobje, vlekken op lip sterk papilleus (Fig. 33) Orchis purpurea - Purperorchis

lip vierlobbig zonder klein middenlobje, vlekken op lip niet papilleus (Fig. 34) Neotinea ustulata - Aangebrande orchis (alleen in België)

bloem geelgroen met heel smalle zijlobben (Fig. 35) Orchis anthropophora - Poppenorchis

bloem bruin, fluwelig 25

lip langwerpig, zonder aanhangsel, lijkt op een vlieg (Fig. 36) Ophrys insectifera - Vliegenorchis

lip met aanhangsel (Fig. 37) 26

petalen groen (Fig. 38) 27

petalen roze, aanhangsel groot (Fig. 39) Ophrys fuciflora - Hommelorchis (alleen in België)

sepalen roze, aanhangsel onder de lip verborgen (Fig. 40) Ophrys apifera - Bijenorchis

sepalen groen, klein vooruitstekend aanhangsel (Fig. 41) Ophrys sphegodes - Spinnenorchis (alleen in België)

bladeren eivormig-lancetvormig, schuin afstaand, schutbladen teruggebogen in de bloeiaar; bloemen donkerpaars (Fig. 44) Dactylorhiza majalis - Brede orchis

bladeren lancetvormig tot lijnvormig, schuin rechtopstaand tot rechtopstaand 30

bovenste echte twee bladeren (schutbladachtige stengelbladen niet meegerekend) reiken minstens tot in de bloeiaar; bladeren lijn-lancetvormig tot lijnvormig 31

bovenste twee echte bladeren (schutbladachtige stengelbladen niet meegerekend) reiken gewoonlijk niet tot aan de bloeiaar (meerdere planten controleren!). Bladeren smal lancetvormig, schuin omhoogstaand, zonder of met ringvormige vlekken. Schutbladen recht, buiten de bloeiaar uitstekend. Bloemen roze tot paarsrood (Fig. 42a) Dactylorhiza praetermissa - Rietorchis

tengere plant; bladeren lijn-lancetvormig tot lijnvormig, ongevlekt, stijf rechtopstaand, de grootste breedte van het blad in het midden. Bloem lichtroze met een fijn patroon van stippen en lijntjes (Fig. 43) Dactylorhiza sphagnicola - Veenorchis

bladeren lijn-lancetvormig, gewoonlijk ongevlekt, schuin tot recht omhoogstaand, met kapvormige top. De liptekening bestaat uit twee lusvormige lijntekeningen in het centrum van de lip. Zijlobben van de lip zijn teruggeslagen (Fig. 45) Dactylorhiza incarnata - Vleeskleurige orchis

onderste stengelblad in het midden het breedste, bladtop vrij spits (bladeren zelden ongevlekt, meerdere exemplaren controleren); middenlob van de bloem steekt niet of weinig voorbij de zijlobben (Fig. 46) Dactylorhiza maculata - Gevlekte orchis

onderste stengelblad boven het midden het breedste, bladtop stomp); middenlob van de bloem steekt ver voorbij de zijlobben (Fig. 47) Dactylorhiza fuchsii - Bosorchis

bloemen groen tot roodbruin aangelopen, grootste breedte van de bladeren in het midden, bladeren blauwgroen (Fig. 48) Dactylorhiza viridis - Groene nachtorchis

bloemen wit, grootste breedte van bladeren aan de top, bladeren donkergroen .........................(Fig. 49) Pseudorchis albida - Witte muggenorchis (alleen in België)

bloemen roodpaars, afstaand tot schuin omhoogstaand (Fig. 50) Cephalanthera rubra - Rood bosvogeltje

bloemkleur anders 38

bladeren heel klein, purper aangelopen (Fig. 51) 39

bladeren groter, niet purper aangelopen 40

grote plant, vaak in groepen groeiend; bloemen wijd open, witgroen (Fig. 52) Epipactis purpurata - Paarse wespenorchis (alleen in België)

kleine plant, alleenstaand; bloemen klokvormig geopend, voorlip sterk gekroesd (Fig. 53) Epipactis microphylla - Kleinbladige wespenorchis (alleen in België)

voorlip groot, wit, uitgespreid (Fig. 54) Epipactis palustris - Moeraswespenorchis

lip anders 41

lip roodbruin, met sterk gekroesde voorlip (Fig. 55) Epipactis atrorubens - Bruinrode wespenorchis

lip anders 42

voorlip puntig, onderste schutblad meer dan vier keer zo lang als het vruchtbeginsel (Fig. 56) Epipactis leptochila - Smallippige wespenorchis (alleen in België)

voorlip anders, onderste schutblad korter 43

bladeren boogvormig; lip ivoorwit, met een brede doorgang van voorlip naar achterlip en een ondiepe achterlip ...............................................(Fig. 57) Epipactis muelleri - Geelgroene wespenorchis

bladeren vlak, afstaand tot schuin omhoogstaand; lip groen tot bronsgroen of roodbruin, doorgang van de voorlip naar de achterlip smal (Fig. 58) Epipactis helleborine - Brede wespenorchis

bloem groen, hangend, gewoonlijk gesloten blijvend (Fig. 59) Epipactis phyllanthes - Groene wespenorchis (alleen in België)

bloem wit, afstaand tot schuin omhoogstaand 45

bladeren lancetvormig, tweerijig, bloem zuiver wit, geopend .........................(Fig. 60) Cephalanthera longifolia - Wit bosvogeltje

bladeren eivormig-lancetvormig, bloem roomwit, gewoonlijk gesloten blijvend (Fig. 61) Cephalanthera damasonium - Bleek bosvogeltje

Glossary

Endpoints

Figures